الف) اعتکاف، عبارت است از ماندن در مسجد به قصد بندگى و عبادت و لازم نیست نیت عبادت دیگرى غیر از ماندن در مسجد به آن ضمیمه شود. اصل اعتکاف مستحب است؛ اما به خاطر نذر، قسم یا عهد و یا اجیر شدن براى دیگرى، واجب مىشود. همینطور براى کسى که دو روز معتکف شده، روز سوم واجب مىگردد و اعتکاف اثر عمیقى در تصفیه روح و توجه مخصوص به پروردگار دارد. در حقیقت براى پرورش روح تقوا و خویشتندارى، خودشناسى و خداشناسى و ملکه پرهیز از گناه و احساس مسؤولیت در برابر وظایف انسانها است و در فضیلت آن آمده است که ثواب اعتکاف، انجام دادن و معتکف شدن برابر با دو حج و دو عمره مىباش)دسفینهالبحار، ج 6، ص 334 – وسائلالشیعه، ج 7، ص 413، انتشاراتمکتبهالاسلامى ).
ب ) در هر زمانى که روزه گرفتن صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است؛ ولى با فضیلتترین زمان آن ماه رمضان، مخصوصا ده روز آخر آن ماه است.
ج ) اعتکاف چند شرط دارد:
-1 عقل،
– 2 نیت،
– 3 روزه گرفتن،
-4 کمتر از سه روز نباشد،
-5 در یکى از مساجد چهارگانه (مسجدالحرام، مسجدالنبى(مدینه)، مسجد کوفه، مسجد بصره) باشد و در غیر این چهار مسجد، بنا بر نظر امام اعتکاف اشکال دارد. اما در مسجد جامع هر شهر هم به امید ثواب مىتوان معتکف شد،
6- زن در صورتى مىتواند معتکف شود که با حقوق شوهر منافات نداشته باشد و شوهر به او اذن بدهد. اعتکاف فرزندان هم اگر باعث اذیت پدر و مادر شود، جایز نیست؛ اما اگر باعث اذیت نشود اذن لازمنمىباشد.
7- بدون عذر شرعى و عمدا از مسجد (در مدت اعتکاف) خارج نشود،
8- بلوغ در اعتکاف شرط نیست، ازاینرو از بچه ممیز (که خوب و بد را تمیز مىدهد) نیز صحیح است.
چند چیز بر معتکف حرام است:
1- اعمال زناشویى با همسر (حتى لمس و بوسیدن و نگاه شهوتآمیز کردن)،
2- استمنا،
3- بوییدن مشک و ریحان و چیزهاى معطر،
4- خرید و فروش و معاملات،
5- جدال و گفتوگو در امور دنیا با مسائل دینى اگر براى شکستن طرف مقابل باشد؛ اما اگر گفتوگو براى فهمیدن یک مسأله علمى باشد اشکال ندارد، (تحریرالوسیله، ج 1، ص 554).
دانشجویان و کسانى که در شهرهاى دیگر هستند، مىتوانند در مسجد جامع آن شهر به قصد ثواب معتکف شوند، (استفتاآت امام خمینى).
البته شما باید به فتواى مرجع تقلیدى که از او تقلید مىکنید مراجعه نمایید
چرا اعتکاف در 13-14-15 رجب است؟ از چه زمانی به وجود آمده؟
«وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ»؛«و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه مرا براى طوافکنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان، پاک و پاکیزه کنید».بقره (2)، آیه 125. اعتکاف، در لغت به معناى توقف در جایى است و در اصطلاح فقه، عبارتاست از: «ماندن حداقل سه روز در مسجد، به قصد عبادت خداوند، با شرایطى خاص». مراسم اعتکاف، به زمان حضرت ابراهیمعلیه السلام بر مىگردد و بعد از او در بعضى از شریعتها و در زندگى برخى از صالحان – از جمله حضرت مریم و زکریا – به چشم مىخورد. با ظهور دین اسلام این امر، شکل تازهاى به خود گرفت و در میان مسلمانان به عنوان یک عبادت مستحب با آداب و شرایط خاص، رایج شد. اعتکاف عبادتى است که استحباب و فضیلت فراوان دارد و صفاى خاصى به روح و جان مىبخشد. پیامبراسلام-صلى الله علیه وآله -همه ساله در ماه رمضان – به ویژه دهه آخر آن – اعتکاف مىکرد و دستور مىداد رختخوابش را برچینند و چادرى در مسجد بر پا کنند و همیشه مىفرمود: «ده روز اعتکاف در ماه رمضان، برابر با دو حج و دو عمره است».«اِعْتِکافُ عَشْرٍ فى شَهْرِ رَمَضانَ یَعْدِلُ حَجَّتَیْنِ وَ عُمْرَتَیْنِ»:; وسائل الشیعه، ج 10، ابواب الاعتکاف و اللمعه الدمشقیه، کتاب الاعتکاف. اعتکاف حکمتها و فواید فراوانى دارد که بخشى از آنها عبارت است از: الف. ایجاد زمینه مناسب براى اندیشه و تفکر و خردورزى؛ ب. فراهم آمدن زمینه توبه و بازگشت؛ ج. فراهم شدن فرصت نیایش، نماز و تلاوت قرآن؛ د. به وجود آمدن دورهاى کوتاه براى محاسبه نفس و خودسازى که حداقل سه روز طول مىکشد و انسان را از حاکمیت غریزهها، عادتها و اشتغالات معمول زندگى آزاد مىسازد. در زمینه اعتکاف توجّه به چند امر ضرورى مىنماید: 1. اصل اعتکاف مستحب است؛ ولى گاهى به واسطه نذر، عهد، قسم و مانند آن واجب مىشود. 2. اعتکاف باید در یکى از مساجد چهارگانه و یا در مسجد جامع شهر باشد و در غیر آن صحیح نیست.(مسجد جامع مسجدى است که اقشار مختلف مردم در آن شرکت مىکنند و اختصاص به محله یا صنف خاصى ندارد و، مساجد چهار گانه عبارت است از: مسجد الحرام، مسجد نبوى (مدینه)، مسجد کوفه و مسجد بصره). . حداقل اعتکاف سه روز است و کمتر از آن صحیح نیست؛ ولى بیش از آن اشکال ندارد. 4. این عبادت را مىتوان به نیابت از مردگان انجام داد. 5. اعتکاف زمان خاصى ندارد و در هر زمان که روزه صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است. بنابراین کسى که نمىتواند روزه بگیرد (مانند مسافر، مریض، حائض و کسى که به عمد روزه گیرد)؛ اعتکافش صحیح نیست. بهترین زمان براى انجام دادن آن، ماه رمضان و دهه آخر آن است. 6. اگر اعتکاف با حق شوهر منافات داشت، با اجازه او باشد. 7. اگر اعتکاف باعث اذیت و آزار پدر و مادر شود، با اجازه آن دو باشد.اعتکاف نگاهى به سابقه اعتکاف در ادیان گذشته، ثواب و فضیلت اعتکاف و زمان و مکان و سایر شرایط این سنّت اسلامى اُنس با معبود: انسان موجودى است سالک و پویا به سوى معبود حقیقى خویش و از هر راهى که برود و هر مسیرى را که در زندگى انتخاب کند، سرانجام به لقاى معبود خویش مىرسد:«یاایّهَا الإنسانُ إنَّکَ کادِحٌ الى رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقیهِ(1)».«اى انسان! تو با تلاش و رنج به سوى پروردگارت مىروى و او را ملاقات خواهى کرد».با توجه به این آیه، اگر انسان، راه ایمان، خودسازى و تهذیب نفس را بپوید، جمال و مِهر خداوند را ملاقات مىکند، اما اگر راه کفر و آلودگى را در پیش بگیرد، جلال و قهر او را. بنابراین اگر مقصد و غایت سلوکش، لقاى محبّت و مهر خداوند باشد، باید راه تهذیب نفس و عبادت حقیقى را در پیش گیرد و از هواى نفس بگریزد و در طریقت انس با معبود، گاهى به گوشهاى خلوت پناه ببرد و دور از تعلّقات مادّى، لختى به خدا توجه کند. آیین اسلام با توجه به همین نیاز روحى، با آنکه انسان را به حضور در جامعه فرامىخواند، فرصتهایى را نیز براى خلوت نمودن او با خداوند فراهم نموده است. یکى از این فرصتها «اعتکاف» است. اعتکاف در لغت به معنى اقامت کردن و ماندن در جایى و ملازم بودن با چیزى است، ولى در شرع مقدس اسلام، به معناى اقامت در مکانى مقدس به منظور تقرّب جستن به خداوند متعال است.در اعتکاف مىتوان خانه دل را از اغیار تهى کرد و نور محبّت خدا را در آن جلوهگر ساخت. مىتوان خود را وقف عبادت کرد و لذّت مهمانى را بر سر سفره احسان و لطف الهى چشید. مىتوان زمام دل و جان را به دست خدا سپرد و همه اعضا و جوارح را در حصار اراده حق به بند کشید(2). مىتوان به خویشتن پرداخت و معایب و کاستىهاى خود را شناخت و در جست و جوى معالجه بود. مىتوان به مرگ اندیشید و خود را براى حضور در پیشگاه خداوند ارحمالراحمین آماده کرد. سابقه اعتکاف در ادیان گذشته: اعتکاف، مخصوص دین اسلام نیست، بلکه در ادیان الهى دیگر نیز وجود داشته و در اسلام استمرار یافته است، گرچه ممکن است در شرع مقدس اسلام پارهاى از خصوصیّات و احکام و شرایط آن تغییر یافته باشد. درباره حدود و شرایط این عبادت در ادیان دیگر: اطلاعات قابل توجهى در اختیار ما نیست. برخى از آیات قرآن، دالّ بر این است که اعتکاف در ادیان الهى گذشته وجود داشته است. خداوند متعال مىفرماید:«…وَ عَهِدْنا الى ابراهیمَ و اِسماعیلَ أنْ طَهَّرا بَیْتِىَ لِلطّائِفینَ و العاکِفینَ و الرُّکَّعِ السُّجودِ(3)».«به حضرت ابراهیم و اسماعیل (علیهماالسلام) سفارش نمودیم تا خانهام را براى طوافکنندگان، معتکفان و نمازگزاران، تطهیر نمایند».از این آیه استفاده مىشود که در زمان حضرت ابراهیمعلیه السلام و اسماعیلعلیه السلام عبادتى به نام اعتکاف وجود داشته و پیروان دین حنیف، گرداگرد کعبه، معتکف مىشدند. حضرت مریم (سلاماللّه علیها) آنگاه که به افتخار ملاقات با فرشته الهى نائل آمد، از مردم فاصله گرفت و در خلوت به سر برد تا در مکانى خالى و فارغ از هرگونه دغدغه، به راز و نیاز با خداى خود بپردازد و چیزى او را از یاد محبوب، غافل نکند. به همین جهت طرف شرق بیتالمقدّس را که شاید محلّى آرامتر و یا از نظر تابش آفتاب پاکتر و مناسبتر بود، برگزید(4). مرحوم علاّمه طباطبایىقدس سره در المیزان مىنویسد: «هدف حضرت مریم(س) از دورىنمودن از مردم، بریدن از آنان و روىآوردن به سنّت اعتکاف بوده است(5)». برخى از روایات اهل سنت هم نشان مىدهد که در دوران جاهلیّت هم عملى عبادى به عنوان اعتکاف در میان مردم رایج بوده است(6). از زمانى که پیامبر اسلامصلى الله علیه وآله اعتکاف را به مسلمانان آموزش داد، این سنت اسلامى در میان مسلمانان رواج پیدا کرد. در حال حاضر مراسم اعتکاف در دهه پایانى ماه مبارک رمضان در بسیارى از کشورهاى اسلامى از جمله عربستان (مکه) باشکوه خاصى برگزار مىشود. همهساله خیل عظیم مسلمانان که بخش قابل توجهى از آنان را جوانان تشکیل مىدهند، از سراسر جهان به سوى مسجدالحرام مىشتابند و در کنار خانه خدا معتکف مىشوند و حتى بسیارى از زائران خانه خدا به منظور دستیابى به فضیلت اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، این ایّام پربرکت را براى انجام عمره مفرده برمىگزینند. شبیه این مراسم در مسجدالنبى و در کنار مرقد مطهر پیامبر اکرمصلى الله علیه وآله نیز برگزار مىشود. مسجد کوفه در عراق نیز سالهاى متمادى، محل برپایى مراسم اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان بوده است. انبوه شیعیان و پیروان مکتب اهلبیت(علیهمالسلام) در این مسجد مقدس، معتکف مىشدهاند و بسیارى از عالمان بزرگ شیعه نیز همراه با مردم در این مراسم شرکت مىکردهاند. نقش عالمان بزرگ اسلامى در ترویج سنت اعتکاف اعتکاف در کشور ایران، تاریخچهاى پرفراز و نشیب دارد. در هر عصرى که عالمان برجسته دینى به اعتکاف، اهتمام ورزیدهاند، مردم مسلمان نیز از آنان پیروى کرده و به اعتکاف بها دادهاند.در عصر صفوى، در سایه تلاشهاى دو عالم بزرگ آن زمان، مرحوم شیخ بهایى (1030 – 952 ه.ق) و شیخ لطفاللّه میسى عاملى اصفهانى (متوفاى 1032 یا 1034 ه.ق)، اعتکاف در شهرهاى ایران به ویژه قزوین و اصفهان، رونق خاصى یافته است. خوشبختانه اکنون در بسیارى از شهرهاى کشورمان مراسم اعتکاف در روزهاى 13، 14 و 15 ماه رجب (ایامالبیض) برگزار مىشود. این سنت حسنه ابتداء در شهر مقدس قم، توسط عالم ربّانى میرزا مهدى بروجردى صورت گرفت و رفتهرفته در شهرهاى دیگر رواج یافت. زمان اعتکاف: اعتکاف از نظر زمان، محدود به وقت خاصى نیست، تنها از آنرو که لازمه اعتکاف روزهگرفتن است، باید در زمانى معتکف شد که شرعاً بتوان روزه گرفت. پس هرگاه روزهگرفتن صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است؛ ولى بهترین زمان براى اعتکاف، دهه آخر ماه مبارک رمضان است. پیامبر اسلامصلى الله علیه وآله در این دهه، در مسجد خود معتکف مىشد(7).اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، با آمادهسازى انسان براى درک لیلهالقدر و بهرهبردارى از فیض این شب گرانقدر، بىارتباط نیست. اعتکاف، کمتر از سه روز نیست و روزهدارى در آن سه روز، جزء اعمال اعتکاف مىباشد. همچنین شخص معتکف جز براى کار ضرورى نباید از مسجد و محل اعتکاف، خارج شود. در کشور ما اکنون اعتکاف در سه روز از ماه رجب، بیش از اعتکاف در دهه پایانى ماه رمضان رواج دارد و این سه روز از چند نظر، حائز اهمّیّت است: اول آنکه ماه رجب، یکى از ماههاى حرام است و از روایات استفاده مىشود که اعتکاف در ماههاى حرام، نسبت به دیگر ماهها از فضیلت بیشترى برخوردار است.دوم، روزه در ماه رجب داراى فضیلت خاصى است، زیرا ماه رجب ماه بزرگى است که مردم حتى در جاهلیّت نیز حرمت آن را پاس مىداشتند. اسلام نیز بر احترام و منزلت آن افزود(8). ظاهراً چنین رفتار و باورى نسبت به ماه رجب از دیگر ادیان الهى در میان مردم به جاى مانده بود. بر پایه حدیثى از پیامبر اسلامصلى الله علیه وآله هر کس سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند میان او و آتش جهنم به اندازه هفتاد سال راه فاصله مىاندازد. پروردگار مهربان به کسى که سه روز از ماه رجب را روزه گرفته، خطاب مىکند که:«حق تو بر من واجب و دوستى و ولایتم برایت حتمى شد. اى فرشتگان! در حضور شما شهادت مىدهم که گناهان بندهام را آمرزیدهام(9)».علاوه بر روایاتى که به طور عام نسبت به فضیلت روزه ماه رجب تأکید مىکنند، درباره روزهگرفتن در روزهاى 13، 14، 15 و انجام عمل «امّداوود» نیز تأکید شده است. مکان اعتکاف: اعتکاف از نظر مکان، محدودیّت خاصى دارد. در روایات ما وارد شده است که اعتکاف، تنها در مسجدى که امام عادل در آن نماز جماعت برگزار مىکند و نیز در یکى از مساجد چهارگانه (مسجدالحرام، مسجدالنبى، مسجد کوفه و مسجد بصره) جایز است. امام رضاعلیه السلام فرمودهاند: «اعتکافُ لَیْلَهٍ فى مَسْجِدِ الرَّسولِ و عِنْدَ قَبْرِهِ یَعْدِلُ حَجَّهً و عُمْرَهً(10)»: «یک شب، اعتکاف در مسجد پیامبر9 و نزد قبر او، معادل یک حج و یک عمره است». اما گروهى از فقها، اعتکاف در مسجد جامع هر شهر و منطقه را نیز روا دانستهاند(11). البته در مورد مسجد جامع نیز برخى برآنند که بایستى به قصد رجاء و به امید اینکه شاید مطلوب درگاه الهى باشد، اعتکاف نمود(12). اعتکاف در سایر مسجدها مانند مسجد محله و بازار، تنها به نظر شمار اندکى از فقیهان شیعه، جایز است(13).مقصود از مسجد جامع در هر شهر و منطقه، مسجدى است که معمولاً مردم بیشترى در آنجا گردهم مىآیند(14). به عبارت دیگر مسجدى که اغلب اوقات بیشتر از سایر مساجد، جمعیّت داشته باشد(15). شیخ لطفاللّه میسى اصفهانى در کتاب «رساله اعتکافیّه» به نقل احادیثى در باب اعتکاف پرداخته و ضمن بیان احادیث، شواهدى را در جواز اقامه اعتکاف در مسجد جامع، نصب قُبّه و نیز احیاى دهه آخر ماه رمضان ذکر مىکند. روشن است که در محل برگزارى اعتکاف، اختلافى در میان فقهاى شیعه وجود دارد. این اختلاف ناشى از این روایت است که اعتکاف در مسجدى جایز است که امام عادل، جماعتى در آن برگزار کرده باشد. برخى از فقها صرفاً همین چند مسجد (کوفه، بصره، مدینه و مکه) را براى اعتکاف جایز شمردهاند و برخى دیگر، مساجد دیگر را نیز براى اعتکاف، مجاز شمردهاند. از دسته دوم، گروهى تنها مساجد جامع را معیّن کرده و برخى همه مساجد جماعات را. شیخ لطفاللّه بر این باور بوده که در تمامى مساجد جامع و حتى جماعت، اعتکاف، جایز است؛ ولى درباره روایتى که «امام عادل» را مطرح کرده چنین اظهار مىکند که مقصود از امام عادل، اعمّ از امام معصوم و غیرمعصوم است. شیخ تأکید دارد که اصولاً سؤال درباره مساجد بغداد بوده و روشن است که وجه عدل نمىتوانسته ارتباطى با امام معصوم براى اقامه نماز در آن مساجد داشته باشد. وى با اشاره به آراى برخى از فقهاى متقدّم، در اینکه تنها در مساجد چهارگانه اعتکاف رواست، اسامى جمعى از علماى عصر خود را که اغلب، علماى جبل عامل هستند، ذکر کرده و رأى آنان را چنین دانسته که در هر مسجد جامعى، اعتکاف جایز است. از جمله آنان مرحوم شیخ بهایى است که در هنگام تألیف این رساله در قید حیات بوده است و نیز شیخ على بن عبدالعالى میسى جدّ نویسنده و نیز شهید ثانى و بسیارى دیگر(16). در اینجا ممکن است این پرسش مطرح شود که با توجه به آثار سازنده اعتکاف، آیا بهتر نیست اعتکاف در هر مسجدى را جایز بدانیم تا همگان به آسانى بتوانند از این عبادت بهرهمند شوند؟ در پاسخ باید گفت که عبادتهاى دینى، کاملاً توقیفى هستند؛ بدین معنى که شرایط و احکام آن را باید از متون اسلامى و دستورهاى شرعى اخذ کرد. هرگاه از ادلّه معتبر استفاده شود که محل اعتکاف، مسجد جامع است، نمىتوان از روى ذوق و سلیقه شخصى در شرط عبادت تصرف نمود و دامنه آن را توسعه داد. اساساً برخى عبادتها از نظر مکان، داراى محدودیّت خاصى هستند. مراسم و اعمال حجّ باید در مکانهاى معیّنى انجام شود. از اینرو انجام دادن اعمال حج در غیر از محلهاى مقرّر، بىمعناست. در مورد اعتکاف نیز هرگاه با ادلّه معتبر، ثابت شود که جایگاه آن، مسجد جامع است، مىفهمیم که شارع مقدس، این عبادت را تنها در این ظرف مکانى معیّن از ما خواسته است. البته در تشریع این حکم حتماً مصالحى مورد نظر بوده است که شاید عقل ما نتواند بهطور یقین بدان دست یابد. شاید اسلام با منحصر کردن اعتکاف در مسجد جامع بخواهد نوعى کنترل بر کمّیّت و کیفیّت آن وجود داشته باشد و در کنار این عبادت، ارزشهاى دیگرى مانند وحدت و همراهى و همدلى نیز مطرح شود(17). مقابله با تهاجم فرهنگ بیگانه از برکات ضمنى اعتکاف است: در فرهنگ اسلامى روىآوردن به اعتکاف، علاوه بر بهرهبردارى از فیض معنوى آن، جهاد مقدس نیز شمرده مىشود؛ زیرا این مراسم عبادى-معنوى، نقش بسیار مهمى در تهذیب نفس و جهاد اکبر دارد.جوانى که در مراسم اعتکاف، طعم شیرین ایمان و انس با خداوند را مىچشد، لذتهاى مادى و شهوانى در دیدگانش حقیر و بىارزش مىشود، ایمان و اعتقادش تقویت مىشود و به آسانى در گرداب فساد و باورهاى ضدّدینى گرفتار نمىشود. از سوى دیگر، چنین مراسمى خود پیامى عملى و درسى عبرتآمیز براى مردم است. حضور جمعى از مؤمنان در مسجد براى عبادت، در حقیقت نوعى دعوت به خداپرستى و دینمدارى است و آثار سازندهاى بر جامعه خواهد داشت. از همینرو، امروز در رویارویى با تهاجم فرهنگى دشمن نباید نقش مؤثر سنتهایى که در باور عمومى مردم ریشههاى عمیق دارند، نادیده گرفته شود. بىتردید مساجد، حسینیّهها، تکایا، هیأتهاى مذهبى، زیارت و اعتکاف نقش مهمى در تربیت جامعه و گسترش فرهنگ دینى ایفا کرده و مىکنند. این مقولهها با آثار مثبت جانبى که دارند، اهرمهاى توانمندى در مقابله با فرهنگ بیگانهاند. در دوران ما تهاجم دشمن ابعادى گسترده یافته، ولى این حرکت استعمارى، دستکم ریشهاى چندصد ساله دارد و همین پدیدههاى سنتى، همچون اعتکاف، مردم ما را در طول سالیان متمادى در برابر نفوذ فرهنگ بیگانه، مصونیّت بخشیده است(18). اما متأسفانه اهمّیّت آن و نقش بهسزایى که در تصفیه و تزکیه روح انسان دارد، براى بسیارى از مسلمانان، ناشناخته مانده است. از اینرو جا دارد مبلّغان اسلامى بیش از پیش بر نقش مهمّ آن تأکید ورزند تا این سنت دیرینه محمدى آنگونه که شایسته است، جایگاه خود را در جامعه اسلامى حفظ کند. اسماعیل نساجى زواره-1. انشقاق، 6.-2. تذکرهالأولیاء، عطار نیشابورى، ص 785.-3. بقره، 125-4. تفسیر نمونه، ج 13، ص 33-5. تفسیر المیزان، ج 14، ص 34-6. المسائل النّاصریّات، سید مرتضى، ص 119-7. بحارالانوار، ج 98، ص 15-8. فضائل الاشهر الثلاثه، شیخ صدوق، ص 24، روایت 12-9. همان، ص 25، بخشى از روایت 12.-10. بحارالانوار، ج 98، ص 151-11. سید محمدکاظم، العروهالوثقى، کتاب الاعتکاف-12.امام خمینى(ره)، تحریرالوسیله، ج 1، ص 305-13. سید محمدحسن نجفى، جواهرالکلام، ج 17، ص 170-14. همان، ص 171-15.آیتاللّه گلپایگانى، مجمع المسائل، ج 1، ص 154-16. فصلنامه فرهنگ اصفهان، شماره 1، پاییز 1374، ص 38-17. بحارالانوار، ج 33، ص 542-18.رحیم نوبهار، اعتکاف، سنت محمدى، ص 51 – 50.